ՎԱՐՔԻ ԽԱՆԳԱՐՈՒՄՆԵՐ
Բոլոր երեխաներին երբեմն հատուկ է ընդդիմադիր վարքագիծ: Վարքի խանգարման ծայրահեղ և ամենամտահոգիչ տարբերակը պատանեկան տարիքում կարող է հանգեցնել ինքնասպանության վարքագծի բարձր ռիսկի։ Վարքի խանգարման որոշ ախտանիշներ ներառում են ագրեսիա մարդկանց կամ կենդանիների նկատմամբ, ունեցվածքի, գույքի վնասում, ստախոսություն կամ գողություն, սոցիալական կանոնների լուրջ խախտում։ Հատկապես կարևոր է նշել, որ այս ախտանիշները ցուցաբերող երեխաները կարող են տառապել մտավոր առողջության այլ խանգարումներով և կարիք ունեն հետագա ախտորոշման ու բուժման։
ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ ԿԱՐԵՎՈՐ ԽՆԴԻՐ Է ՆԱԵՎ ԽԱՐԱՆԸ (ՍՏԻԳՄԱՆ)
Ի՞նչ է խարանը
Խարանը վերաբերմունքի և ընկալումների այն շարքն է, որոնց արդյունքում մարդիկ մերժում, խուսափում կամ վախենում են նրանցից ում իրենցից տարբեր են համարում: Հայերենով խարանը, որ թարգմանվել է ստիգմա հունարեն տերմինից, մարդու մարմնի վրա կտրվածքի կամ այրելու միջոցով նշան թողնել է նշանակում:
Խարանը բխում է ոչ միայն լայն հասարակությունից, այլև՝ բժշկական բնագավառի մասնագետներից, ընտանիքներից և, որ շատ կարևոր է, հաճախ հենց այն անձից, ով խնդիր ունի։ Այդ երևույթից` խարանից, տառապողների զգացողությունները տատանվում են վախից և անհամապատասխանության զգացումից մինչև մերժված, մեկուսացված լինելու հոգեվիճակը, հուսալքվածության զգացումը։ Խարանը կարող է հանգեցնել վատ վերաբերմունքի և բռնության։ Այս գործոնները հաճախ կարող են պատճառ լինել, որ հոգեկան հիվանդությամբ տառապողներն այլևս օգնության չդիմեն։
Հակախարանային դաստիարակությունը, որն ուղղված կլինի վերաբերմունքները փոխելուն, չափազանց էական է։ Այսպիսի կրթություն պետք է ստանա հասարակությունը, և հատկապես մանկավարժներն ու բժիշկները, քանի որ շատ հաճախ, զարմանալիորեն, հենց այս մասնագետներն իրենք են հանդիսանում հոգեկան հիվանդությամբ տառապողների նկատմամբ կանխակալ վերաբերմունքի աղբյուր:
Խարանի ո՞ր տեսակներն են ազդում հոգեկան
խնդիրներ ունեցողների վրա
Կան երեք հիմնական տիպեր.
- հանրային
- ինստիտուցիոնալ
- անձնական
1. Ի՞նչ է հանրային խարանը
«Հանրային խարան»-ը վերաբերվում է հոգեկան խնդիրներ ունեցողների և նրանց ընտանիքի անդամների նկատմամբ հանրային վերաբերմունքին:
Օրինակ. կարող է լինել հանրային ընկալում առ այն, որ հոգեբուժական խնդիրներ ունեցողները հակված են բռնությունների կամ վտանգավոր են:
2. Ի՞նչ է ինստիտուցիոնալ խարանը
§Ինստիտուցիոնալ խարան¦ ասելով նկատի են առնվում կազմակերպությունների քաղաքականությունները կամ դրանցում առկա բացասական վերաբերմունքի և համոզմունքների մշակույթը:
Օրինակ, բժշկության մեջ հաճախ կարելի է հանդիպել §շիզոֆրենիկ¦ տերմինին: Ընդհանրապես նախընտրելի է օգտագործել «մարդկանց առաջնային լեզվի» համակարգը՝ կոնկրետ այս դեպքում օգտագործելով «շիզոֆրենիայի փուլով անցնող մարդ» ձեևակերպումը:
3. Ի՞նչ է ինքնախարազանումը
«Ինքնախարազանումը» դրսևորվում է այն դեպքերում, երբ մարդն ընդունում է հասարակության կողմից իրեն վերագրվող թյուր կարծիքը: Նման բացասական ընկալումներն անձի կամ խմբի սեփականությունը դառնալուց հետո ձևավորվում են որպես ամոթի, զայրույթի և անհույս վիճակի զգացողություններ: Արդյունքում մարդը կարող է հրաժարվել հանրային աջակցությունից, աշխատանքից կամ հոգեկան խնդիրները կանխելու նպատակով բուժումներից և դիմել սուիցիդի: | 
