1-3 տարեկան: Այս տարիքում ինտենսիվ զարգանում են գիտակցությունն ու խոսքը, կոորդինացվում են շարժումները, կատարելագործվում են վարքի հետազոտական ձևերը, առաջանում է հաստատակամություն դժվարություններ հաղթահարելու ժամանակ: Երկու տարեկանում տեղի է ունենում սեփական «ես»-ի գիտակցումը, սեռերի միջև տարբերությունների հասկացումը: Նման որակների առաջացումը հնարավոր է միայն բարեկեցիկ ընտանիքներում, կոնֆլիկտների ու հուզական լարվածության բացակայության պայմաններում: Հակառակ դեպքում երեխայի մոտ մեծանում է տագնապը, լարվածությունը, ինչը արտահայտում է ուտելիքից հրաժարվելու, քնի խանգարման, կենսախնդության իջեցման մեջ: Այս շրջանում առաջանում են նոր վախեր: Մղձավանջային երազների գլխավոր դերակատարը հիմնականում հանդիսանում է գայլը: Նրա պատկերը առաջ է գալիս հեքիաթներ լսելուց հետո, հատկապես այն երեխաների մոտ, որոնք վախենում են հորից: Գայլը ասոցացվում է ֆիզիկական ցավի հետ, որն առաջանում է ենթադրվող սուր ատամներով կծելու ժամանակ: Սա շատ իրական է, եթե հաշվի առնենք այս տարիքին բնորոշ վախը սրսկումների և ցավի նկատմամբ: Չորս տարեկանի մոտ երազներում կարող է հայտնվել նաև հեքիաթային ու մուլտերի այլ հերոսներ, ինչն արտացոլում է երեխայի ու մոր ոչ ադեկվատ հարաբերությունները մոր չափազանց խիստ լինելու դեպքում: Ահա թե ինչու երկու և երեք տարեկան երեխաները ծնողներին խնդրում են սպանել գայլին ու մյուս հերոսներին սարսափելի երազներից ազատվելու համար: Նման խնդրանքները չպետք է աչքաթող անել և հաշվել դատարկ քմահաճույքներ, քանի որ վերոհիշյալները, ապրելով երեխայի ենթագիտակցության մեջ, միշտ վկայում են ինչ-որ տագնապալի երևույթների մասին, որոնք որպես կանոն պայմանավոր-ված են մեծահասակների հետ փոխհարաբերություններով:
Այս տարիքին բնորոշ են հատկապես մոր հետ բաժանվելու վախը և գիշերային վախերը: |